Nơi lưu giữ “linh vật” của Vua Hùng: Gà 9 cựa

“Voi 9 ngà, gà 9 cựa, ngựa 9 hồng mao” là những “linh vật” mà Vua Hùng thứ 18 ra điều kiện để kén rể. Một trong các “linh vật” tưởng chỉ có trong truyền thuyết ấy, đã và đang tồn tại trên đất Tổ- gà chín cựa.

Giống gà 9 cựa hiện đang tồn tại ở bản Cỏi, xã Xuân Sơn (Thanh Sơn, Phú Thọ) và một số xã khác như Xuân Đài, Minh Đài, Kim Thượng… Bản Cỏi chỉ có 65 hộ dân, thế mà đã lưu giữ “linh vật” giống gà 9 cựa quý hiếm bao đời nay.

Không ai biết giống gà 9 cựa có nguồn gốc ở đâu, từ bao giờ, chỉ biết chúng đã có từ rất lâu ở bản Cỏi và người dân nuôi với mục đích lấy thịt là chính. “Chúng tôi lớn lên đã thấy có gà 9 cựa rồi, nhưng số gà 9 cựa rất hiếm đa số là 6 – 8 cựa thôi. Vì coi nó như là giống gà bình thường nên cũng chẳng ai để ý” – cụ Đàm Văn Thành cho biết.

Ông Đặng Văn Phúc – Trưởng bản Cỏi cho biết thêm, trong lễ thách cưới của người Dao nơi đây thường phải có thủ lợn và đôi gà 8 – 9 cựa: “Nếu gia đình nào được nhà trai “cúng nạp” gà 9 cựa thì rất vinh dự. Nên gà 9 cựa thường được ví như… vàng mười vậy”.

Một con gà có đủ 9 cựa ở xã Xuân Sơn đang được chọn nhân giống.

Giống gà quý hiếm là thế, nhưng đồng bào Dao nơi đây cũng chỉ nuôi để lấy thịt, mặc dù thịt ngon, nhưng lại rất chậm lớn và nhỏ con (khoảng 1,5 – 2kg/con). Đã có thời do giá trị kinh tế không cao, đàn gà ở đây giảm mạnh, tưởng chừng như bị tuyệt chủng.

Ông Bàn Xuân Lâm – Chủ tịch UBND xã Xuân Sơn cho biết, đàn gà 9 cựa, nhiều cựa mới thực sự khôi phục và phát triển trở lại khoảng 5 năm trở lại đây, một phần lớn cũng nhờ công báo chí quảng bá và nhu cầu thưởng thức, chơi của người dân tăng lên. “Hiện giá gà 9 cựa khoảng 1 – 2 triệu đồng/con, vì rất hiếm có con đủ cả 9 cựa, chủ yếu người ta mua để làm cảnh chơi là chính; còn gà 6 – 8 cựa khoảng 450.000 – 600.000 đồng/kg” – ông Lâm thông tin.

Ông Lâm cũng cho biết thêm, từ năm 2008, Sở NNPTNT Phú Thọ đã về nghiên cứu và lên đề án hỗ trợ người dân bảo tồn và phát triển đàn gà 9 cựa. Theo đó mỗi hộ sẽ được hỗ trợ 5 triệu đồng để làm chuồng trại. Thời điểm đó cả 4 xã chỉ còn chưa đầy 1.000 con gà nhiều cựa, hộ nhiều chỉ có độ chục con, trong đó số gà đủ 9 cựa chỉ đếm được trên đầu ngón tay, nhưng hiện nay đàn gà đã lên đến hàng nghìn con, có hộ có tới cả nghìn con gà nhiều cựa.

Anh Ngô Văn Tùng ở xã Xuân Sơn đang nuôi gần 1.000 gà nhiều cựa, trong đó có khoảng 30% là gà chín cựa. Mỗi tháng anh Tùng xuất khoảng 50 – 100 gà thịt và hàng trăm gà giống, thu về cả trăm triệu đồng. Hiện ở Thanh Sơn có nhiều hộ cũng đang phất lên từ việc nuôi gà 9 cựa.

Việt Tùng